2023 yılında toplam doğurganlık hızının en düşük seviyeye düşmesinin ardından, hükümet 2025 yılını ‘Aile Yılı’ olarak belirlemişti.
Nüfus artış stratejileri üzerinde çalışmalar yürütmek amacıyla kurulan Nüfus Planlama Kurulu, bu yıl itibarıyla faaliyetlerine başladı.
Kurulun Başkanı Cevdet Yılmaz, Ocak ayındaki ilk toplantılarında yol haritalarını açıklarken, “Doğum izinlerinden kreş ve bakım süreçlerine destek vermekten, doğum yardımları ve esnek çalışmaya kadar birçok konuyu ele alacağız” ifadelerini kullandı.
Türkiye’de doğum izni süresi ne kadar?
Türkiye’de doğum izni, 4587 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiştir. Kadın işçilere, doğumdan önce ve sonrasında toplamda 16 haftalık bir süre tanınmaktadır.
Bu süre, Avrupa Birliği ortalaması olan 21,5 ve OECD ortalaması olan 18,5 haftanın altında kalmaktadır.
Babalık izni ise memurlar için 10, özel sektör çalışanları için beş gün ile sınırlıdır.
Devlet memuru olan kadınların erken doğum yapmaları durumunda refakat izniyle bu süre uzatılabilmektedir. Refakat izni en fazla üç ay olarak verilmektedir.
Bu durum, birçok aileyi iş ile bebek arasında tercih yapmaya zorlamaktadır.
Türkiye’de doğurganlık hızı, 2009 yılından bu yana bir düşüş göstermektedir.
Cevdet Yılmaz, 9 Ocak’ta yaptığı açıklamada, 2009’dan bu yana Türkiye’de doğurganlık hızı ile nüfus artış hızında belirgin bir azalma görüldüğünü belirtti.
Resmi verilere göre, 2001 yılında 2,38 olan doğurganlık hızı, 2023 yılında 1,51 ile tarihi bir dip noktaya ulaşmıştır.
Nüfusun sabit kalması için bu sayının 2,1 olması gerektiği belirtilmektedir.
Dünya genelinde doğurganlık hızındaki azalma, küresel bir eğilim olarak dikkat çekmektedir.
Lancet dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göre, 1950 ve 2021 yılları arasında küresel doğurganlık hızı yarı yarıya düşmüştür.
Eğer bu trend devam ederse, 2100 yılında dünya genelinde ülkelerin yüzde 97’sinden fazlasının nüfus büyüklüğünü koruyamayacağı öngörülmektedir.
Avrupa’da İsveç ve Bulgaristan önde
Avrupa’da en uzun ebeveyn izni süresine sahip olan ülke, bir çocuk doğduğunda ya da evlat edinildiğinde iki ebeveyn için toplamda 480 güne kadar doğum izni sağlayan İsveç’tir.
Bekar ebeveynler, bu sürenin tamamını tek başlarına kullanabilmektedir.
OECD’nin annelere verilen doğum izni sıralamasında Bulgaristan, en yüksek süreyi sunan ülke olarak öne çıkmaktadır.
Bu ülkede, doğumdan önce en az 12 ay çalışmış olan anneler, 58,6 hafta yani 410 gün ücretli doğum izni hakkına sahip olabilmektedir.
Avrupa Birliği’nde (AB), tam ücretli doğum izni için en az 14 haftalık bir standart belirlenmiştir.
Bazı ülkeler, ek izinler, ücretli babalık izni ve aile desteklerini içeren esnek çalışma düzenlemeleri sunmaktadır.
AB, annelere doğum iznini temel bir insan hakkı olarak görmekte ve bu mevzuatı, annelerin hayatlarının bu önemli döneminde desteklenmesini sağlamanın yanı sıra daha geniş sosyal ve ekonomik hedeflere katkıda bulunmayı da hedeflemektedir.
Bu hedefler arasında kadınların iş gücüne katılımını artırmak ve cinsiyet eşitsizliklerini ortadan kaldırmak bulunmaktadır.
Dünya Bankası verilerine göre, 2024 yılında kadınların iş gücüne katılım oranı AB için yüzde 52, Türkiye için ise yüzde 36 seviyesinde gerçekleşmiştir.
OECD ülkelerinin çoğunda, babalar için verilen doğum izni süresi annelere kıyasla daha kısa kalmaktadır; ancak son dönemde bu farkı azaltmaya yönelik kampanyalar da yapılmaktadır.
İngiltere’de, The Dad Shift adlı bir yardım kuruluşu bu konuda değişim sağlamaya çalışmaktadır.
Yeni babalar, ortalama haftalık kazançlarının yüzde 90’ını alarak iki haftaya kadar yasal izin kullanabilmektedir; birçok kişi bu sürenin yetersiz olduğunu savunmaktadır.
İngiltere’de çalışan annelere ise 52 haftaya kadar doğum izni verilmektedir. Bu süre içerisinde, 39 haftalık kısmında annelere, haftalık ortalama maaşlarının yüzde 90’ına kadar ödeme yapılmaktadır.
Bazı ülkeler doğum izninde anne ve baba ayrımını ortadan kaldırarak farklı tanımlar kullanmaktadır. Örneğin, Avusturya’da doğum izni süresi her iki ebeveyn için de verilmiş bir haktır.
Annelerin doğumdan önceki ve sonraki 8 hafta boyunca çalışması yasaklanmıştır.
Sezaryen, prematüre ya da çoklu doğum durumlarında doğumdan sonra en az 12 haftaya kadar uzayabilmektedir.
Ebeveynler, isterlerse bu süreyi çocuk iki yaşına gelene kadar uzatabilmektedir; bu süre isteğe bağlı olmasına rağmen yasal bir hak olduğu için işveren tarafından reddedilememektedir.
İzin süreleri boyunca, işten çıkarılma riski ile karşılaşılmamaktadır ve bu süre zarfında ailelere çeşitli ödenekler sağlanmaktadır.
Güney Kore’de 18 ay ücretli izin
Güney Kore, dünyanın en düşük doğurganlık hızına sahip ülkelerinden biri olarak tanınmaktadır. Ülkenin doğurganlık hızı, 2024 yılında sekiz yıllık bir düşüşün ardından ilk kez 0,75’e yükselmiştir.
Doğum hızını artırmak amacıyla başlattığı iddialı politikalar çerçevesinde, bu yıl ücretli doğum iznini 18 aya çıkarmıştır. Bu durumda ebeveynlere, bu süre zarfında yapılan toplam ödemenin miktarı 22 bin doları geçmektedir.
Ebeveynler, 18 aylık izni çocukları 8 yaşına gelene kadar istedikleri gibi dört ayrı döneme ayırarak kullanabilmektedir.
Ülkede çocuk sahibi olan çiftlere, aylık ödemeler, sübvanse edilen konutlar ve ücretsiz ulaşım gibi yardımlar sağlanmaktadır.
Hükümet, çocuk sahibi olmak isteyen evli çiftlerin hastane masraflarını ve tüp bebek tedavilerini de karşılamaktadır.
Doğum izni süresinin en kısa olduğu ülkelerden biri olan Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) annelere, doğumdan sonra 12 haftalık ücretsiz izne çıkma hakkı tanınmaktadır.
Bu haktan yararlanmak için bazı şartlar aranmaktadır: belirli bir mesafede en az 50 kişiyi istihdam eden bir iş yerinde bir yıl çalışmış olmak gibi.
