657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun “Yer değiştirme suretiyle atanma” başlıklı 72 nci maddesi, kamu kurumlarında yer değiştirme atamalarının nasıl yapılacağını düzenlemektedir. Bu maddeye göre, memurların yer değiştirme suretiyle atanması, hizmet ihtiyaçları ve kurumlar arası dengeli bir sistem esas alınarak gerçekleştirilir. Türkiye’nin ekonomik ve sosyal koşulları göz önünde bulundurularak benzer iller arasında gruplama yapılır ve bu çerçevede atamalar adil bir biçimde gerçekleştirilir. Ayrıca, personelin yeniden atanması veya yer değiştirme suretiyle atanmalarında aile birliğini koruma ilkesine önem verileceği belirtilmektedir.
Madde metni, memurların eşleri arasında koordinasyon sağlanarak da atama yapılabileceğini, ilgili memurun atanacağı yerde eşinin çalışabileceği bir teşkilatın olmaması ya da uygun bir pozisyonun bulunmaması durumunda ise izne tabi tutulabileceklerini ortaya koymaktadır. Eşlerin memur olma şartıyla, yukarıda belirtiği gibi, memurun mezurun atanacağı yerde bulunmaması ya da uygun bir görev olmaması halinde izin verilebilir. İzin verilen memurlar, aylık ve diğer ödemelerinin belirli oranlarında destek alacaklardır. Destek oranları; olağanüstü hal (OHAL) bölgesindeki illerde görevli olanlara % 60, kalkınmada öncelikli ilk dereceli yerlerde görev yapanlara % 50 ve kalkınmada 2. derecede öncelikli yörelerde çalışanlara ise % 25 olarak belirlenmiştir.
Ücretsiz izinli sayılanların kadroları, eşlerinin görev süreleri boyunca saklı tutulacaktır. Ancak, bu sürenin 4 yılı geçmemesi gerektiği hükme bağlanmıştır. Eşlerin kademe ilerlemesi, emeklilik ve diğer hakları da geçerliliğini korumaktadır. Ancak, ücretsiz izin almış memurların izin sürelerinin emeklilikten sayılabilmesi için düzenli olarak sosyal güvenlik primlerinin ödenmesi gerekmektedir.
Zorunlu yer değiştirmeye tabi eşten dolayı ücretsiz izin kimler için geçerli?
657 sayılı kanunun 72 nci maddesi çerçevesinde, memurun zorunlu yer değiştirmeye tabi olması ve eşlerinin de memur statüsünde olmaları halinde, memurun eşinin atanması gerçekleşebilecektir. Bu durumda, zorunlu yer değiştirme şartı olan memurun kurumlar arası nakil ile yer değiştirmesi gerekmektedir. Atama süreci, kazanılmış hak aylıkları ve kadro derecelerine bağlı olarak yönetilmektedir. Bu durumda, idarelerin takdir yetkisi bulunmamaktadır.
Bazı özel durumlarda, eğer zorunlu yer değiştirmeye tabi memurun atanacak eşi için uygun bir pozisyon mevcut değilse, bu durumdaki eşlere izin verilmesi mümkün olabilir. Ancak, bu iznin yapılması konusunda idarenin takdir yetkisi bulunmaktadır. Zorunlu yer değiştirmeye tabi memurun eşinin atanacağı yerin OHAL bölgesinde veya kalkınmada öncelikli yörelerde bulunması durumuna göre, bu memurların alacakları ücretleri de değişiklik göstermektedir.
Yine, zorunlu yer değiştirmeye tabi memurların eşleri için verilen izin süreleri 4 yıl ile sınırlıdır. Bu sürenin sonunda, geçerlilik durumu sona ermektedir. İzinli sayılan eşlerin diğer hakları, intibak işlemleri ve emeklilik hakları devam ederken, sadece aylıksız izin alan eşlerin emeklilik sürelerinin geçerli olabilmesi için gereken prim ödemeleri yapılmalıdır.
4/B’li eş, zorunlu yer değiştirmeye tabi eşten dolayı ücretsiz izin alabilir mi?
Maddede yer alan hükümler birlikte değerlendirildiğinde, zorunlu yer değiştirmeye tabi memurun eşinin atanacağı yerde bir teşkilat olmaması ya da uygun pozisyon bulunmaması durumunda, buna bağlı olarak izin alma durumu söz konusu olmaktadır. Ancak, memurun eşinin 4/B statüsünde çalıştığı durumlarda, bu özel izin hakkından faydalanamayacağı açıkça belirtilmektedir. Bu durum, yürürlükteki mevzuat hükümlerinden anlaşılabilmektedir.
