Türkiye İstatistik Kurumu, 2024 yılına ait “Aktif Yaşlanma Endeksi” raporunu yayımladı. Bu bültende, araştırmanın motivasyonlarıyla birlikte Türkiye’nin nüfus projeksiyonlarındaki değişikliklere dikkat çekildi.
Küresel yaşlanma olayı olarak tanımlanan “demografik dönüşüm” sürecinde Türkiye’de çocuk ve genç nüfus oranlarının azaldığı, buna karşın yaşlı nüfus oranının hızla yükseldiği vurgulandı. Bültende, Türkiye’nin son on yılda doğurganlık oranındaki belirgin düşüş nedeniyle “çok yaşlı ülkeler” kategorisine girdiği belirtilirken, yaşam standartlarındaki artış ve sağlık alanındaki iyileşmelerin sonucunda doğuşta beklenen yaşam süresinin uzadığı ifade edildi.
Yaşlı nüfusun yaşam süreçlerini daha etkin bir şekilde değerlendirmek amacıyla, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) iş birliğiyle Aktif Yaşlanma Endeksi (AYE) geliştirilmiştir. AYE, yaşlı bireylerin istihdama katılımı, toplumsal hayata entegre olma, bağımsız ve sağlıklı bir yaşam sürme ve aktif yaşlanma için gerekli yeterlilik ve uygun ortamı sağlama gibi dört ana bileşeni ölçmektedir.
Yaşlı Nüfusun Oranı 2030’da Yüzde 13,5’e Yükselecek
Bültende, 65 yaş ve üzeri bireylerden oluşan yaşlı nüfusun, 2019 yılında 7 milyon 550 bin 727 kişi olduğu, son beş yılda bu sayının yüzde 20,7 artarak 2024’te 9 milyon 112 bin 298 kişiye ulaştığı belirtildi. Yaşlı nüfusun toplam nüfus içerisindeki oranının 2019 yılında yüzde 9,1 iken, 2024 yılı itibarıyla yüzde 10,6’ya yükselebileceği öngörülmektedir. Bu oranın 2030’da yüzde 13,5’e, 2040’ta yüzde 17,9’a, 2060’ta yüzde 27’ye, 2080’de ise yüzde 33,4’e ulaşması beklenmektedir.
Ayıca, AYE bileşenlerinin göstergeleri 0 ile 100 arasında değer almaktadır. Endeks ve bileşen değerlerinin yüksekliği, bireylerin daha aktif ve verimli bir yaşlılık süreci geçirdiğini göstermektedir.
2023 yılında Türkiye’nin AYE değeri 28,7 iken, bu yıl 29,7’ye yükselmiştir.
İstihdam bileşeni endeks değeri ise 2023’te 25,9 olarak hesaplanırken, 2024 yılında 27,6’ya ulaştığı kaydedildi.
Topluma katılım bileşeni endeks değeri de aynı dönemde 12’den 12,5’e yükseldi. Bununla birlikte bağımsız, sağlıklı ve güvenli yaşam bileşeni endeks değeri 65,5’ten 65’e geriledi.
Aktif yaşlanma için gerekli kapasite ve uygun ortam bileşeni endeks değeri 2023’te 44,3 olarak belirtilirken, 2024 yılı için 46,1 olarak hesaplandı.
Aktif Yaşlanma Bileşenlerinde AB Ortalaması Yüzde 36,8
Analizler, 2018 yılında Avrupa Birliği (AB) üyesi 28 ülkeyle karşılaştırıldığında, AYE genel endeksinin AB ortalamasının yüzde 36,8 olduğunu göstermektedir. Endeksin en yüksek olduğu ülkeler sırasıyla İsveç (47,8), Hollanda (43,7) ve Danimarka (43,3) olarak belirlenirken, en düşük değerler Yunanistan (28,4), Hırvatistan (30,5) ve Romanya (31,2) için kaydedilmiştir.
Cinsiyete göre kıyaslandığında, erkeklerde AB ortalaması 38,5, Türkiye’de ise bu rakam 34,5’tir. Kadınlarda ise AB ortalaması 35,3, Türkiye’de 25,3 olarak tespit edilmiştir.
En Yüksek Endeks Değeri Doğu Karadeniz
2024 yılı AYE genel endeks değeri Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) 1. düzeye göre incelendiğinde, en yüksek değerin 33,3 ile Doğu Karadeniz olduğu görülmektedir. Bu bölgeyi 31,9 ile Batı Marmara ve 30,8 ile Kuzeydoğu Anadolu bölgeleri izlemektedir.
En düşük endeks değeri ise 26,9 ile Güneydoğu Anadolu’da gözlemlenmiştir. Bu bölgeyi 28,7 ile Akdeniz ve 28,8 ile Orta Anadolu takip etmektedir.
Ayrıca, cinsiyete göre endeks değerleri incelendiğinde, Doğu Karadeniz Bölgesi erkeklerde 38,2, kadınlarda ise 28,4 ile en yüksek değerlere erişmiştir.
Cinsiyetler arası en büyük fark ise Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde tespit edilmiştir.
İstihdam Bileşeni 2024 İçin 27,6 Olarak Hesaplandı
2024 yılı için istihdam bileşeni endeks değeri 27,6 olarak belirlenmiştir. Bu değer, 55-74 yaş aralığındaki bireylerin istihdam oranlarından oluşturulmuştur; 75 yaş ve üzeri bireyler hesaba katılmamıştır.
Türkiye, bu bileşen ile AB üyesi 6 ülkeden daha iyi bir performans göstermektedir. İstihdam oranları İBBS 1. düzeye göre incelendiğinde, en yüksek değer 42,2 ile Doğu Karadeniz’de tespit edilmiştir. Bunu 34,8 ile Kuzeydoğu Anadolu ve 32,4 ile Batı Karadeniz bölgeleri takip etmiştir.
En düşük oran ise 22,3 ile Batı Anadolu olarak kayıtlara geçmiştir. Bunu 24,2 ile İstanbul ve 24,5 ile Güneydoğu Anadolu bölgeleri takip etmiştir.
Söz konusu endeks değerleri erkekler için 40,4, kadınlar için ise 15,5 olmuştur. İstihdam bileşeni İBBS 1. düzey ve cinsiyete göre incelendiğinde, yine en yüksek değer Doğu Karadeniz Bölgesi’nde erkekler için 55,4, kadınlar içinse 28,7 olarak belirlenmiştir.
Cinsiyetler arası farkın en belirgin olduğu bölge Doğu Karadeniz olmuştur.
Topluma Katılım Bileşeni
Yaşlıların topluma katılım seviyelerini ölçen bu bileşen, 2024 yılı için 12,5 olarak kaydedilmiştir. Bu değer, çocuk-torun bakımı, gönüllü faaliyetler ve siyasi katılım gibi göstergelerle hesaplanmıştır.
Türkiye, AB üyesi ülkelerle karşılaştırıldığında topluma katılım değerinde daha düşük bir performans göstermektedir. Ancak, 5 AB ülkesini geride bırakma başarısı elde edilmiştir. Bu bileşenin değerleri İBBS 1. düzeye göre incelendiğinde, en yüksek değer 17 ile İstanbul’da, ardından 14,3 ile Batı Marmara ve 14,2 ile Ortadoğu Anadolu bölgelerinde tespit edilmiştir. En düşük değer ise 9,2 ile Doğu Karadeniz olarak belirlenmiştir.
Topluma katılım değeri erkekler için 11,5, kadınlar için 13,3 olmuştur. Cinsiyete göre en yüksek değer erkeklerde 15,4 ile Ortadoğu Anadolu, kadınlarda ise 19,4 ile İstanbul’da tespit edilmiştir.
Cinsiyetler arası en büyük fark yine İstanbul’da, cinsiyetler arası farkın olmadığı bölge ise Orta Anadolu olarak kaydedilmiştir.
Bağımsız, Sağlıklı ve Güvenli Yaşam Bileşeni
Bu bileşen, fiziksel egzersiz imkanları, sağlık hizmetlerine erişim, bağımsız yaşam düzenlemeleri ve yaşamsal güvenlik gibi göstergelerle 2024 yılı için 65 olarak hesaplanmıştır. Türkiye, AB ülkeleri ortalamasının altında bir değer göstermektedir. Ancak bu değerle 5 AB ülkesini geride bırakmak mümkün olmuştur.
Geçen yıl en yüksek değer 68,1 ile Ege Bölgesi’nde, en düşük değer ise 59,1 ile Güneydoğu Anadolu’da kayıtlara geçmiştir. Bu bölgeyi 60,4 ile Kuzeydoğu Anadolu, 62,2 ile İstanbul takip etmektedir.
Endeks, erkekler için 67, kadınlar için 63,6 olarak tespit edilmiştir. Cinsiyete göre incelendiğinde, erkeklerde en yüksek değer 70,6 ile, kadınlarda ise 66 ile Ege Bölgesi’nde gözlemlenmiştir. Cinsiyetler arası en yüksek farkın Akdeniz Bölgesi’nde olduğu, farkın olmadığı bölgenin ise Ortadoğu Anadolu olduğu belirlenmiştir.
Aktif Yaşlanma için Kapasite ve Elverişli Ortam Bileşeni
Bu bileşen, beklenen yaşam süresi, sağlıklı yaşam yıllarının payı, teknoloji kullanım alışkanlıkları ve sosyal bağlanma göstergeleri gibi kriterlere göre 2024 yılı için 46,1 olarak hesaplanmıştır. Türkiye, bu değerle AB ülkeleri ortalamasının altında kalmasına rağmen, Romanya’nın 45,9 olan değerini geride bırakmıştır.
Bölgesel analizde, bu bileşenin en yüksek değeri 51,1 ile Doğu Marmara’da, en düşük değeri 38,9 ile Güneydoğu Anadolu’da tespit edilmiştir. Aktif yaşlanma için kapasite ve elverişli ortam bileşeni, erkeklerde 48,4 ve kadınlarda 44,2 olarak kaydedilmiştir.
Cinsiyetler arası en büyük fark Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde görülmüştür.
